Analogie. De kern van ons denken (boekrecensie)

Analogie, de kern van ons denken (boekrecensie)Analogie. Zo heet het nieuwe boek van Douglas Hofstadter, die u ongetwijfeld kent van Gödel, Escher, Bach (1979). 'Analogie' schreef hij samen met de Franse psycholoog Emmanuel Sander. Of beter, ze schreven elk hun eigen versie van het boek: Hofstadter in het Engels en Sander in het Frans. Nu is er ook een Nederlandse versie, van de hand van vertaler Jan Pieter van der Sterre.

Luk Vanrespaille las de Nederlandse versie: 800 bladzijden over de analogie, volgens de auteurs de brandstof én de motor van ons denken. Het voedsel en het vuur van ons denken. De grondslag. De kern van ons denken dus.

 Luk Vanrespaille: 'Ik zou dit wetenschapspopulariserend meesterwerk over onze denkmechanismen en hoe taal die faciliteert verplichte lectuur durven noemen.'

Een uitgebreide recensie én een parafrase per hoofdstuk.

 

 

Denken over denken, en schrijven over taal. Dat heeft per definitie dat meta-aspect waar filosofen zich doorgaans graag mee bezighouden. Kennelijk vinden ook kenniswetenschapper Douglas Hofstadter en psycholoog Emmanuel Sander dat een ongemeen boeiende bezigheid. Want in hun boek ‘Analogie’ spat het denk- en schrijfplezier van elke van de ruim 800 bladzijden af. Zo bedachten ze de leukste beelden en ... analogieën en verzamelden ze een immense schat aan voorbeelden om hun stellingen aanschouwelijker te maken. Als lezer voel je dat het schrijfproces intellectueel uitdagend en bevredigend moet zijn geweest. Dit boek is bovendien bijzonder, omdat het tegelijk in het Frans en het Engels tot stand is gekomen en uitgegeven. Hoe die dubbele tekst precies is ontstaan, leggen de auteurs in het nawoord zelf uit.

Voor het Nederlandse taalgebied voegt Jan Pieter van der Sterre daar nu geen loutere vertaling maar een mooie analoge versie aan toe. Hij baseert zich daarvoor nu eens op het Engelse, dan weer op het Franse origineel. Ongetwijfeld heeft hij veel moeten herschrijven en is hij op zoek moeten gaan naar nieuwe voorbeelden die werken in onze taal en onze cultuur. Hij heeft dat voorbeeldig gedaan. Misschien had de uitgever zelfs een Vlaamse versie kunnen overwegen, want hoe verdienstelijk van der Sterres vertaalwerk ook mag worden genoemd, af en toe laat hij een voor de hand liggende oplossing onbenut, zoals met het woord ‘schaambrok’ (pezzo della vergogna), dat wel degelijk in Van Dale staat, maar blijkbaar niet tot de Noord-Nederlandse “categorieën” van de vertaler behoort.

Maar waar gaat dit boek over? En is dit wel een taalboek?
Analogie heeft als ondertitel ‘De kern van ons denken’. De Nederlandse titel is trouwens ontleend aan de Franse: L’Analogie, coeur de la pensée. Het boek gaat over denken maar uiteraard ook over taal. Zonder talige begrippen kunnen we immers geen gedachten formuleren. En dát we talige begrippen hebben, danken we geheel en al aan het bestaan van analogieën. Tot zover de samenvatting van dit boek in twee zinnen.
Is daarmee ook gezegd dat er een een-op-een-relatie bestaat tussen begrippen en “categorieën”? Helemaal niet. Zelfs verwante talen delen de conceptuele ruimte soms heel verschillend in. Zo heeft het Spaans een ander woord (lexicaal etiket) voor de categorie ‘spelen van een spel’ dan voor de categorie ‘spelen op een muziekinstrument’. De relevantie van dit boek voor vertalers is duidelijk.

Aanvullende gegevens